Çocuğunuzun üstün yetenekli olduğunu tespit etmek neden önemli? Üstün yetenekli çocuklar bilgiye açtır. Aynı anda pek çok alanda yetenekleri vardır. Hem bilgi açlıklarının doyurulmasına hem de kabiliyetlerinin geliştirilmesine ihtiyaç duyarlar. Armağanlı insanlar aynı zamanda bir milletin en önemli kaynaklarından biridir. Bu kaynağın heba edilmemesi, millete ve insanlığa faydalı birer fert olmaları için fırsat yaratılması bir borçtur. Özel yetenekli çocuklar 3-8 yaşları arasında teşhis edilmelidir. Aksi takdirde yönlendirme yapmak için geç kalınmış olur. 

Üstün yetenekli bir çocuktan bahsederken şunlar anlatıyor: “Çocuğu normal bir okula verdiler. Sınıftaki bütün çocuklar fişleri hecelerken, bu çocuk bir ay boyunca en arka sırada oturdu; çünkü zaten okuma-yazmayı biliyordu. Çocuk bir müddet sonra içine kapandı.” 

Üstün yetenekliler kapasitelerine uygun eğitim almadıkları takdirde bunalıma girebilirler. Ayrıca pek çoğu, hiç ders çalışmadan normal bir sınıfta okutulan konuları rahatça anlayabildikleri için ders çalışma alışkanlığı edinemezler. Bu da ilerideki akademik başarılarını olumsuz etkiler. Bazı armağanlı çocuklar fark edilmedikleri ya da yeterince destek görmedikleri zaman olumsuz davranışlarıyla dikkat çekmeye çalışırlar. Bu çocuklar toplum için büyük bir risk grubu oluşturmaktadır. Üstün yetenekli çocuklar meydan okuyucu ortamlarda öğrenirler. Öğretmen çocuğun zihnini ve yeteneğini harekete geçirici bir sorun ortaya atar ve üstün yetenekli çocuk neticeye ulaşıncaya kadar bu sorunla uğraşır. Riskli ve meydan okuyucu bir eğitim ortamının sağlanmaması çocuğu atıllığa itebilir. Armağanlı bir çocuk tespit edildiği takdirde öğretmeni daha zengin bir öğretim imkânı sunabilir. Ayrıca ebeveyn, çocuğun diğer yeteneklerini ortaya çıkarıcı faaliyetlerde (spor, resim, müzik, tiyatro) gibi bulunması için zemin hazırlamalıdır.

Bu değerleri bulup ortaya çıkarmak, toplumun hizmetine sunmak önce siz anne ve babalara düşmektedir.

Ailelere tavsiyeler

Doğumdan itibaren çocuğunuzun gelişimini kaydedin. Mesela, ilk yürüdüğü ve oturduğu zaman, ilk iki kelimeli cümle kurduğu zaman, ilk kitabın sayfasını çevirdiği zaman, nesneleri isimlendirdiği zaman gibi… Bu kaydı normal gelişim zamanlarıyla karşılaştırarak, çocuğunuzun gelişiminin ileri mi yoksa geri mi olduğu hakkında fikir sahibi olabilirsiniz.

Çocuğunuza zengin bir çevre oluşturun. Eğitici oyuncaklar, spor yapma imkânı, müze, tiyatro veya botanik gezileri gibi. Çocuğunuza kitap okuyun. Zaman zaman okuduğunuz hikâyeyi bir yerinde keserek, ondan tamamlamasını isteyin.

Çocuğunuza düşündürücü sorular sorun. Mesela, “Eğer insanlar uçabilse ne olurdu? Eğer bütün arkadaşlarına küssen ne yapardın? Eğer yağmur yağmasa ne olurdu?” gibi.

Ondan gördüğü ya da seçtiği bir hayvanın resmini yapmasını isteyin. Daha sonra bu resme yeni parçalar ekleyerek hayali bir hayvan çizip çizemeyeceğini sorun.

Çocuğunuzdan çevresindeki olaylar hakkında tahminde bulunmasını isteyin. Örneğin: “Bu çocuk neden kızgın olabilir? Sence filmde bundan sonra ne olacak?”

Nesnelerin birbiriyle ortak ve farklı yönlerini bulması için teşvik edin. Mesela, en sevdiği oyuncaklar aynı şekilli oyuncaklar, aynı renkteki oyuncaklar. Çok değişik bir yemek pişirmek için ondan fikir isteyin. Çocuğunuzun düşüncelerini dinlemek için ona zaman ayırın. Fikirlerini asla eleştirmeyin. ‘Çok saçma, çok mantıksız, bu yanlış’ gibi onun üreticiliğini öldürebilecek ifadeler kullanmayın. Örnek alabileceği yetişkinlerle görüşmesi için ortam sağlayın. İlgilerini pekiştirin, önüne yeni ilgi alanları açın. Çocuğunuzun yaparak, yaşayarak öğrenmesini sağlayın. Mesela, onu hayvanat bahçesine götürüp, hayvanlar ve özellikleri hakkında bilgi verebilirsiniz. Yaşına uygun sorumluluklar verin. Zihinsel başarılarını aşırı derecede vurgulamayın. Ürettiği şeyleri sergileme imkânı verin. Eğer çocuğunuz üstün yetenekli ise yardım alabileceğiniz kişiler ve kurumlarla bağlantıya geçin.

Üstün yetenekli bir bebek, diğerlerine göre daha az uyur, dolayısıyla daha fazla ilgi ve ihtimama ihtiyaç duyar. Böyle bir durumda anne ve baba her zaman gerekli ilgiyi gösteremeyebilirler. Bu yüzden büyükanne, büyükbaba gibi ailenin diğer fertlerinin de yardımı istenebilir. Bu çocuklar konuşmaya başladıktan sonra sürekli sorular sorar ve kaba bir otorite altına girmek istemezler. "Bunu yapacaksın, çünkü ben öyle istiyorum" şeklinde bir yaklaşım, tesirli olmaz. Çocuklarının sorularına cevap veren ailelerin, onlarla otoriter ailelere nazaran daha güçlü bir yakınlık kurdukları görülmektedir. Bu çocuklara sabır, alaka ve saygı gösterildiği an, onlar da hürmete riayet ederek karşılık vermektedirler. Çocuklar büyüdüklerinde, aile toplantılarına katılabilirler, böylelikle mesuliyet paylaşma ve tartışma kabiliyetleri gelişir. Böyle bir ortamda çocuk kendisini söz hakkı olan bir aile ferdi olarak hisseder. Bu arada anlaşmazlıklar ortaya çıkarsa, hissi destek bekleyecekleri unutulmamalıdır.

Üstün yetenekli bir çocuğun yetişmesindeki kilit nokta saygıdır; farklılığına saygı, fikirlerine saygı, hayallerine saygı. Kabiliyetlerin yeşermesi için özel müfredatlar, hususi yazılımlar ve spesifik programlar yanında huzurlu, emin ve sıcak bir aile ve okul ortamı da gereklidir.

1. Çocuk olduklarını unutmayalım.

Bütün diğer çocuklar neye ihtiyaç duyuyorsa, Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklarda ona ihtiyaç duyarlar. (Sevgiye – disipline – kendine güvenilmesine – eğitime) Üstün ve Özel Yetenekli olmak karşılaşılan sorunlara mutlaka çözüm önerileri getireceği anlamına gelmemelidir. Karşılaştığı bazı sorunlarda yol gösterici olunmalı, doğru yönlendirilmelidir. Üstün zekâlı çocuklarda diğer çocuklara benzediklerinden nasıl diğer çocukların oynamalarına, üst başlarını kirletmelerine, açgözlü yeme ve eğlenmelerine izin veriliyor, bunları hoş görüyorsak, aynı şeylere üstün zekâlılar içinde hoş görmemiz gerekir. Yaşından ileri zeka düzeyinde diye 1-2 yaş büyüğünün davranışlarını beklemek doğru olmayacaktır.

2.Mutluluk için tutarlılık

Aile içindeki ana-baba arasındaki tutarlılık, sağlıklı gelişim için en önemli etkendir. Çocuklar kendi dünyalarında hasas bir kişiliğe sahiptirler, evde en çok anne-baba arasındaki ilişkiler etkileyecektir. Anne ile baba uyumlu olmalıdırlar. Aile fertleri birbirine karşı dürüst olmaları gerekir.

3.Çocuklarınıza değerli bir ödül verebilirsiniz: Vakit Ayırın

Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklar kendilerini anlayışla karşılayan ebeveynlere ihtiyaç duyarlar. Çocuklar fikirlerini, düşüncelerini, projelerini paylaşacakları anne-babaya ihtiyaç duyarlar, alışılmışın dışında olanlara karşı meraklıdırlar. Toplumsal normlara göre çocuğunuzu yargılamayın, ona zaman ayırın, yol gösterici olun...

4.Çocuğunuza baskı yapmayınız

Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklar, meraklı, araştırmacı yönleri ile bilinirler, soru  sorduklarında bastırma, ilgisiz kalma kesinlikle yapılmamalıdır. Çocuğun sorduğu sorularla ilgili olarak, nasihat edilmemeli, yasaklanmamalıdır. Sorgulayıcı olunmamalı, çocuğun sorularına karşılık uygun zamana cevabı araştıracağız diye çocuğa söylemelisiniz. Çocuklar sorunun bütünüyle cevaplanmasını çoğu zaman istemeyebilirler, onlar için cevabın yol gösterici olması, ipucu vermesi yeterli olacaktır. Ebeveynler çocuklarının sorularına karşı yapabilecekleri en iyi yol doğru kaynağa yönlendirmeleridir.

5.Çocuğunuzu kendini geliştirmesi için teşvik edin

Üstün ve Özel Yetenekli Çocukların, var olan yeteneklerini geliştirmek, zihinsel faaliyetlerini arttırabilmek için; Çocuğunuzun yeteneğine uygun kitaplar alınmalı, kütüphaneye götürülmeli, ihtiyaç duyduğu ansiklopedileri alınmalı, koleksiyonlarla ilgili yerlere götürülmeli, geziler yapılmalı, güzel sanatlarla ilgili sergilere götürülmeli bu faaliyetler belirli aralılarla devam ettirilmelidir. Bilgisayar kullanması ve yeni bilgilere ulaşması için fırsat verilmelidir. Müzelere ve sanat galerilerine götürülerek merakları beslenmeli, tarihi mekânlara götürülerek öğrenme istekleri, arzuları arttırılmalıdır.

6.Destekleyici olun, hobilerini keşfetmek için fırsatlar yaratın

Çocuklar kendi ilgi alanlarına benzer arkadaşlara ihtiyaç duyarlar. Birlikte oyun oynayıp, fikirlerini paylaşırlar. Arkadaşlıkların olması için imkân sağlanmalı,  çocuklar cesaretlendirilmeli, hobileri için nasıl zaman ayıracakları öğretilmelidir.

7.Küçümseyici sorular, yanlış tutumdan kaçının

Anne-babalar, hayal ürünü, sıra dışı, hayali oyun arkadaşı, olağandışı zihinsel işlemler karşısında doğrudan ya da dolaylı yoldan olumsuz tavırlardan kaçınmalıdır. Bu durumlarda çocuğunuza gülünmemeli, cesaretleri kırılmamalıdır. Bunun yerine mizah anlayışı ön plana çıkarılmalıdır.

8.Çocuğunuza aşırı yüklenmeyin

Çoğu anne-baba çocuklarının boş zamanlarında bile sürekli ders, bir işle meşguliyet, ekstra faaliyetler olması gerektiğini düşünür. Çocuklar bu tutum devam ettiğinde kısa süre sonra bıkacaklardır. Bu durumu önlemek için çocuklara fırsat verilmeli kendileri için uygun olan alanları belirlemede yardımcı olunmalıdır.Bazı ebeveynler çocuklarının mizahi kitaplar okuyarak, televizyon izleyerek zamanı boşa harcadıklarını düşünürler. Bu faaliyetler boşa zaman harcama olarak düşünülmemelidir. Bu tür faaliyetler, çocuğun kendisini okuduğu ya da izlediği kişinin yerine koyarak sağduyulu olmasını sağlamaktadır.

9.Çocuğun bilgisine saygı duyun

Bazen bizim bilgimizden daha iyi olsa bile, çocuğun bilgisine saygı duymak gerekir. Çocuğumuzun bize karşı art niyetinin olmadığını bilmemiz gerekiyor. Çocuğun kişiliğini hedef almadan genel talimatlar verilmelidir.

10.Üstün ve Özel Yetenekli Çocuklar İçin Eğitim Programı Hazırlanmalıdır

Çocukların eğitimleri için olanaklar ölçüsünde eğitim için düzenlemeler yapılmalıdır. Özel eğitim programı hazırlanmalı, araştırma ön planda olmalıdır. Ayrıca toplumsallaşması ve toplum tarafından kabul edilmesi için faaliyetlerle desteklenmelidir.

Ailesi tarafından keşfedilen üstün ve özel yetenekli çocuk için en iyi yol, yukarıda belirtilenlerden sonra Bilim Sanat Merkezleri ile iletişime geçmek olmalıdır. Okul öncesi dönem bu tür çocuklarımızı yönlendirmek için en ideal zamandır.  

Üstün yetenekli çocuklar geleceğin liderleri, bilim adamları, fikir adamları ve sanatçılarıdır. Böyle bir milli servet heba edilemez. ABD'de, İngiltere'de, İsrail'de ve Hollanda'da olduğu gibi bu tür çocukları tespit edip onlara özel programlar uygulayacak uzman ve kurumları hazırlamak, gerekli finans kaynaklarını bulmak, iletişimi etkili hale getiren bir ağ oluşturmak, bu sahada dünyada yapılan faaliyetleri takip etmek ve orijinal girişimlerde bulunmak yine fedakâr ve sağduyulu insanlara kalmaktadır.